Bandırma Vapurundaki üç Tıbbıyeli
Dr. Tuncay Şen-Soma 4 nolu ASM
Atatürk ve silah arkadaşlarının Bandırma vapuru ile İstanbul’dan Anadolu’ya olan yolculuğu, yıllardır “hamaset edebiyatının” kurbanı oldu. Öyle ki resmi tarihin Samsun'a “taka” benzeri bir gemiyle, pusulasız, hız ölçersiz ve acemi bir kaptanla gidildiğini anlatması, vapurun kaptanı (İsmail Hakkı Durusu) rahatsız etmiş ve ölümünden önce yazdığı bir mektupla “Vapurun pusulası da, hız ölçeri de tamamdı, ben de acemi değildim.” demek zorunda kalmıştı.
30 Nisan 1919 da Mustafa Kemal’in 9. Ordu müfettişliğine atanması onaylanmış, kendisi Harbiye Nezareti’ne Samsun’a götüreceği karargâh mensuplarının listesini vermiştir..16 Mayıs da Yıldız sarayında Padişah Vahdettin ile görüşmüş bu görüşmesini Nutuk da detaylıca anlatmıştır. Şişli de ki evine döner. İzmir bir gün öce işgale uğramış. Yurdun her yerinde üzüntü vardır. Üzüntüye rağmen işgale karşı direnişler başlamıştır. Yunan istihbaratı Mustafa Kemal’in direniş için gittiğini öğrenmiş İngiliz işgal gücü komutanı general Milne’ye bildirmişti. General Milne ; “Bırakalım gitsin. Böyle daha iyi olacak. Bu sayede Türk direnişini kökünden temizleme fırsatını yakalamış oluruz.” Demişti.
Mustafa Kemal’in Şişli de ki evinde kendisini bekleyen Samsun yolcuları arasında Albay Refet Bele,Albay Kazım Dirik, Albay Arif, Kurmay yüzbaşı Hüsrev Gerede,Binbaşı Kemal Doğan ile birlikte Sıhhıye reisi Dr. İbrahim Tali, onun yardımcısı Dr. Refik Saydam ve karargah tabibi Dr. Behçet Adil Feyzioğlu vardır.
Tarihçi Murat Bardakçı Samsun listesinin doğru şeklini, Paşa’nın ‘kendi belgelerine’ dayanarak yayınladı. Liste 48 kişiden oluşuyordu.. Bu 48 kişiden 23’ünü Mustafa Kemal Paşa ile karargáh mensupları, 25’ini de er ve erbaşlar teşkil ediyordu. 25 kadar da mürettebat vardı. Başka kaynaklarda bu sayılarda farklılıklar göze çarpıyor. Nedeni erat ve mürettabat sayısında uzlaşamama.
Mustafa Kemal Paşa ile beraber Samsun’a çıkanların bir kısmı sonraki senelerde devletin üst kademelerine yükseldiler. Samsun yolcularının arasından generaller, büyükelçiler, milletvekilleri ve hatta bir de başbakan çıkacak ama içlerinden biri, Kurmay Binbaşı Árif Bey, kader yoldaşlığı ettiği Paşa’sına suikast hazırlığı içerisinde bulunmakla suçlanarak idam edilecekti.
Bandırma vapurunda üç tane tıbbiyeli vardı.
Bunlar,
Müfettişlik sağlık daire başkanı tabip miralay İbrahim Tali Öngören
Müfettişlik sağlık daire başkan yardımcısı binbaşı Dr. Refik Saydam
Dr.İbrahim Tali Öngören (1875-1952)
Askeri tıbbiyeyi bitirdi. Operatör oldu.Traplusgarp savaşında Bingazi de Mustafa Kemal in yanında Sağlık kuvvetleri başkanıydı. Balkan savaşında görev yaptı. Birinci dünya savaşında Çanakkale de Doğu cephesi ve yıldırım orduları grubunda yer aldı. Mustafa Kemal ile Samsuna çıkan ekipte miralay rütbesiyle sağlık müfettişi başkanıydı. Amasya Sivas ve Erzurum kongrelerinde vardı. Kurtuluş savaşından sonra büyük elçilikler yaptı. Milletvekili oldu.
1920-25 yılları arasında ki yaşadıklarını günlük tutmuştur. Günlüğü yayınlanmıştır.
Dr. Refik Saydam (1881-1942)
1905 de Askeri tıbbiyeyi bitirdikten sonra 3 yıl embriyoloji ve histoloji üzerine eğitim gördü. Eğitim için Almanya ya gönderildi. Balkan savaşı çıkınca yurda döndü cephelerde kolera ve tifüs üzerinde çalışmaları oldu. 1914 de bakteriyoloji bölümünü kurdu.Tifo ,dizanteri, veba ,kolera aşıları ile tetanos ve dizanteri serumlarını üretilmesi ve 1. Dünya savaşı boyunca orduya temininde görev aldı. Tifüse karşı hazırladığı aşı ile tıp literatürüne geçti. Tifüs aşısı Alman ordusunda da kullanıldı. Kurtuluş savaşında aşı üretim ekibindeydi. Mustafa kemal ile Samsuna çıkan ekipte sağlık müfettiş yardımcısı görevindeydi. Erzurum ve Sivas kongrelerinde bulundu. TBMM de milletvekili olarak girdi. Türkiye Cumhuriyetinin ilk sağlık bakanıdır. 14 yıl bakanlığını başarı ile yaptı. Birçok ilde memleket hastanelerinin açılmasını sağladı. Verem savaş dispanserleri ve Hıfzı sıhha okulunu açtı. Eğitim ve Maliye bakanlıkları yaptı.. Atatürk ün ölümünden sonra başbakan oldu. Saydam soy ismini Atatürk vermiştir. Refik saydam hiç evlenmemiştir.
Dr.Behçet Adil Feyzioğlu (1887-1976)
Bandırma vapurun da yer alan diğer doktor da Behçet Adil beydir.“Belge ve Tanıklarla Samsun’dan Ankara’ya” kitabının yazarı, tarihçi Baki Sarısakal; o yolculukta yaşananları Yüzbaşı Feyzioğlu’nun ağzından anlatmıştır. İstanbul dan hareket edişinden Samsun’a varışına kadar geçen yolcukta ki ilginç detayları onun gözlemleri sayesinde öğreniyoruz.
Kayseri doğumludur. Askeri tıbbiyeden mezun olduktan sonra Balkan savaşlarında yer almıştır. Yaşamının en önemli bölümlerini Mustafa Kemal ile cepheden cepheye koşarak geçirmiştir. Anafartalar da Mustafa Kemal Paşa’ nın yanında başladığı görevi milli mücadele sonuna kadar devam etmiştir. Mustafa Kemal ile birlikte Sivas a kadar birlikte olmuş burada Mustafa Kemal in karargahı lağvedilince Mustafa Kemal in izniyle Sivas Asker hastanesinde görev almıştır. Yurdun birçok yerinde bakteriyolog olarak görev yaptı. 1976 da vefat etti.
…
Mustafa Kemal 9. Ordu müfettişliği görevi için Samsun’a giderken Bandırma vapurunda yanına aldığı karargah ekibini özenle seçmiştir. Bildiği tanıdığı görevine ve vatanına gönülden bağlı çalışkan olan bu ekip yeni kurulacak ülkenin yönetiminde yer aldı, kaderini çizdi. Ve büyük işler başardı. O ekipte yer alan üç tıbbiyeli de yeni kurulan Cumhuriyetin sağlık teşkilatını hızla yapılandırdı. Mustafa Kemal iyi bir ekip kurmuş ve başarı ekip ruhuyla elde edilmiştir.
Kaynakça
1.Prof. Dr Metin Özata, “Atatürk ve Tıbbiyeliler”
2.Baki Sarısakal, “Belge ve Tanıklarla Samsun’dan Ankara’ya”
3. Önay Yılmaz, “Bandırma Yolcuları”
4.Kaptan İsmail Hakkı Durusu’ nun hatıratı
5.Hüsrev Gerede’nin anıları,
6.Fethi Tevetoğlu “Atatürk ile Samsun’a Çıkanlar”
7.Murat Bardakçı, “Şahbaba”
