İZMİR BELEDİYESİ'NİN KURULUŞU
XIX. Yüzyılda İzmir Belediyesi’nin Kuruluşu
Osmanlı İmparatorluğu’nda yerel yönetimlerin doğuşu genel olarak 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra gerçekleşmiştir. Tanzimat ve Meşrutiyet reformlarının sınırlarını çizmiş olduğu Osmanlı modernleşmesi ve bu modernleşme projesinin yereldeki en önemli adımlarından birisi olan belediye örgütlenmeleri öncelikli olarak imparatorluğun İstanbul, İzmir, Selanik gibi liman kentlerinde ortaya çıktı.
Bu kentlerin imparatorluğun önemli bir ticaret merkezi olmalarının yanı sıra, içlerinde barındırdıkları çok kültürlü sosyal doku belediye örgütlenmelerinin ilk kez bu kentlerde filizlenmesine neden oldu.
1877 tarihli “Vilayetler Belediye Kanunu” Osmanlı Devleti’nde Belediyecilikle ilgili ilk hukuksal düzenleme olmasına rağmen, Türkiye’de kentsel hizmet kurumu olarak belediye örgütlenmelerinin tarihini 19.yüzyılın ikinci yarısına kadar götürmek olasıdır. Yukarıda da belirtildiği gibi Sanayi Devrimi sonrasında genişleyen Avrupa iktisadi yayılımı; 19.yüzyılda İzmir, Selanik ve İstanbul gibi Osmanlı liman kentlerini batıya açık bir pazar haline dönüştürmekle kalmamış, aynı zamanda bu kentlerde ulaşımdan haberleşmeye varıncaya değin kentsel alt-yapı hizmetlerinin de devreye girmesine neden olmuştur. Osmanlı limanlarında ticaret yapan yabancılar, Osmanlı kentlerinin alt yapı hizmetlerinin yetersizliğini sürekli gündeme getiriyorlardı.
Nitekim İstanbul’dan sonra İzmir’de de bir belediye biriminin oluşturulması yolunda ilk girişimler İzmir ve hinterlandında ticari etkinliklerini sürdüren yabancı tüccarlar, konsolosluklar ve Levanten aile şirketlerinden gelmişti.
İstanbul’da bulunan Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde ki bir belgede Osmanlı Devleti’nin 25 Kasım 1867’de İzmir’de bir belediye dairesi kurulmasına izin verdiği anlaşılmaktadır.
Söz konusu belgede yabancı tüccar ve sermaye sahiplerinin de Belediye Meclisi’nde temsil edilmeleri gerektiği konusunda bir vurguya da yer verilmiştir. Bu gelişmeler ışığında İzmir’de belediyenin resmen kuruluş süreci 25 Kasım 1867 tarihinden itibaren başlamış, 1868 yılında ise gerekli düzenlemelerin yapılmasıyla İzmir Belediyesi çalışmalarına başlamıştır. Nitekim 31 Aralık 1867 tarihli Ruzname-yi Ceride-yi Havadis adlı gazetede bu gelişme şu satırlarla haber edilmiştir. “Belediye dairesinin kurulmasının gözle görülür faydaları olduğunun herkesçe kabul edilmiş olmasından dolayı İzmir’de de böyle bir dairenin kurulmasına dair padişahın izin verdiğini haber aldık”
İstanbul’da Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk beledi örgütlenmesi olarak kurulan ve Paris Belediyesi örnek alınarak oluşturulan Altıncı Daire-i Belediye’den sonra İzmir’de ticaret yapan Levanten aile şirketleri ve çok sayıda konsolosluk İzmir’de de İstanbul’dakine benzer bir belediye dairesinin kurulması gerektiği konusunda taleplerini 1860’ların başından itibaren dillendirmeye başladılar.
Bu gelişmeler ışığında başta da belirtildiği gibi İzmir Belediyesi’nin İstanbul’daki Altıncı Daire-i Belediye’den sonra 1867 yılı 25 Kasım’ında kuruluş çalışmalarına başlamış ve 1868 yılından itibaren resmen çalışmalarına başlamıştır.
İzmir’in 140 yıllık yerel yönetim geleneği içinde hizmetleriyle bu kentin çağdaş ve modern bir kent olarak gelişmesine öncülük etmiş çok önemli belediye başkanları vardır. Denilebilir ki, bazı belediye başkanları kurumsal olarak belediyenin de önüne geçerek İzmir yerel tarihi içinde önemli bir yer teşkil etmişlerdir.
1868’lerden Cumhuriyet dönemine kadar uzanan gelişmelerde İzmir belediyesinde görev yapan belediye başkanları gerçekleştirmiş oldukları alt yapı hizmetleriyle İzmir’i batılı modern bir kent havasına büründürmüşlerdir. Elimizdeki kaynaklar İzmir’in ilk belediye başkanının kim olduğunu tam olarak bize göstermese de Hüseyin Rıfat’ın Ticaret Rehberi’nde İzmir’in ilk belediye başkanları arasında Süleyman Bey isminde birinden zikredildiği bilinmektedir. Bütün bunlarla birlikte kaynakların saptayabildiği ilk belediye başkanı 1875’te İzmir Belediye Reisi olan Yenişehirlizade Ahmet Efendi’dir.
Yenişehirlizade Ahmet Efendi
İzmir e hizmet konusunda büyük dedemizin katkıları çok olmuştur.Kuşaklar boyu Memleket hizmetinde olmak ve yeni nesillere örnek olmak güzel bir duygu.Diğer büyüklerimizin hayırlı vatanperver çalışmalarını sizinle paylaşmak dileği ile .
(Matbaanın kurulmasında fetvalar vermeleri Yunanlılara kök söktürüp Vatanı ailelerinin önünde ve kutsal bilmeleri ile alakalı)
BAHADIR YENİŞEHİRLİOĞLU
