ÜNİVERSİTE, AKADEMİK ÜRETKENLİK VE SIRALAMALAR

Üniversite, Akademik Üretkenlik ve Sıralamalar…

Bir süredir Kuzey Amerika’dayım.

ABD ve Kanada’da 7-8 üniversitede uluslararası meslek örgütümüz olan IEEE adına ve Antenler ve Propagasyon Topluluğunun (APS) Seçkin Konuşmacısı olarak seminerler / konferanslar vermekteyim. İlk konferansımı 22 Ekim’de Massachusetts Üniversitesinde verdim. Ardından, arabayla Kanada’ya geçtik. Montreal ve Toronto Üniversitelerinde gençlerle ve meslektaşlarımla buluştuk. Sonbaharın harika renkleri içinde uzun bir yolculuk oldu. Boston – Montreal (~500 km), Montreal – Toronto (~550 km) ve Toronto – Boston (~900 km) yollarında yeşilden sarıya, kızıla, doğanın renk cümbüşü içinde yaklaşık 2 Bin km boyunca saatlerce araba kullanmak bile keyifliydi. İki gün önce, dördüncü konferansımı Boston Merkez’de Wentworth Teknoloji Enstitüsünde verdim. Sırada MIT var, haftaya Salı’ya. Ardından Syracuse ve New Jersey gelecek. Kasım 23 gibi İstanbul’da olacağım, nasipse!

Dönüşte, bir yazıda bu 5 haftalık ABD ve Kanada maceramı sizinle paylaşmak istiyorum. Ama gelin önce akademik üretkenlik ve sıralamalar diyelim.

Dünyanın en yaşlı kişileri, en kalabalık şehirleri, en büyük ekonomileri, en zengin ülkeleri, vb., dendiğinde sıralama yapmak kolay da “en başarılı” kişi, sanatçı, ülke, üniversite dendiğinde başarıyı tanımlamak pek de kolay değil! Diğerleri kolayca ölçülebilir; ancak başarıyı nasıl ölçeceksiniz? Bunun için uygun başarım ölçütleri tanımlamanız ve güvenilir bir model oluşturmanız gerek. Bir önceki yazımız üniversite sıralamaları üzerineydi ve uluslararası birkaç merkezin kullandığı başarım ölçütlerini ve modelleri ve özetleyip Dünyada ve Türkiye’de önde gelen üniversiteleri sunmuştuk.

Benzer sıralamalar akademisyenler için de yapılmakta. Özellikle sosyal medyada birçok Türk üniversitesinin “Dünyanın ilk 100 Bin akademisyeni içinde şu kadar akademisyenimiz var” gibi paylaşımlarına denk gelmişsinizdir; örneğin aşağıdaki İTÜ’nün paylaşımına. Stanford Üniversitesinin sıralamasına göre Kariyer Boyu Etki kategorisinde İTÜ’den 52 akademisyen listeye girmiş; İTÜ de bunu gururla sunmuş. Hazır birkaç yazıda bilim, üniversite ve akademik başarıları tartışmışken gelin bu yazıda biz de akademik üretkenlik ve sıralamalar üzerinde duralım.

Akademisyen

Akademisyen dendiğinde ilk akla gelen üniversite öğretim üyeleridir. Öğretim üyesi ise alanında doktora yapmış kişidir. Doktora sonrası, ülkeden ülkeye değişen koşullara ve sürelere bağlı olarak, önce yardımcı doçent, sonra doçent, en sonunda profesör unvanları verilir. Bizde, YÖK ile gelen yardımcı doçentlik kısa süre önce kaldırılmıştır.

Genel anlamda tanımlamak gerekirse akademisyen, üniversite ve benzeri yükseköğretim kurumlarında (akademi, enstitü, meslek yüksekokulu, vb.) öğretimi gerçekleştiren, araştırma ve geliştirme (ARGE) ile uğraşan, özgün araştırmalarıyla alanına katkıda bulunan kişidir.

Akademisyen sıralama Modelleri

Akademisyenlerin başarı ya da üretkenlik sıralama ölçütleri arasında en önemlileri çalışmalarını, buluşlarını, çözdüğü problemleri, geliştirdiği sistemleri bilim toplumuyla paylaştığı makaleleri, bu makalelerin basıldığı dergilerin kalitesi, makalelerinin yarattığı etkiler, ilham verdiği diğer çalışmalar sayılabilir.

Bilimsel dergilerin kalitesi Etki Faktörü (IF: Impact Factor) ile ölçülür. Etki faktörü bir dergide basılan eserlere bir yılda verilen referansların / atıfların önceki iki (bazen beş) yılda basılan toplam makale sayısına oranı olarak tanımlanmıştır. Referans vermek ya da Atıf yapmak ise bir makaleyi okuyan bir araştırıcının kendi çalışmasını anlattığı bir makalede bu makaleden söz etmesi, onu kaynak göstermesidir.

Örneğin, bir derginin 2020 yılı etki faktörü şöyle hesaplanır: Dergide önceki iki yılda (2019 ve 2018) toplam 200 makale basılmış olsun. Bu 200 makale, 2020 yılında basılan makalelerde toplam 100 kez kaynak olarak gösterilsin.  Bu durumda derginin 2020 yılı etki faktörü 0.5 olur (IF=0.5). Meşhur Nature dergisinin etki faktörü 50 civarındayken kanser araştırmalarını yayımlayan uluslararası dergilerde bu sayı 500’lere çıkabilmektedir. Benim en çok yayın yaptığım IEEE Trans AP dergisinin ise etki faktörü 5’e yakındır.

Yazar Metrikleri:

Akademisyen üretkenliğini ve tanınırlığını veren ve Yazar Metrikleri denen en önemli ölçütler ise Atıf Sayısı (Citation), h-Endeksi (h-index) ve son dönemde eklenen i10-endeksi (i10-index) ile İndirme Sayısıdır (Downloads). Atıf sayısı, bir yazarın eserlerinin başka eserlerde toplam kaynak gösterilme sayısıdır. H-endeksi, bir yazarın N-adet eserinin en az N-defa kaynak gösterilmesidir. İ10-endeksi ise bir yazarın en az 10 ve üstünde atıf aldığı makale sayısıdır.

Örnekle açıklayalım: Bir yazarın basılmış toplam 5 makalesi olsun ve her bir eser 5 ya da daha fazla atıf alsın. Yazarın h-endeksi 5’tir.  Bir başka yazarın basılmış toplam 100 makalesi olsun ve sadece 5 makalesi en az 5 atıf almış olsun. Diğer 95 makalesinin aldığı atıf sayısı 5 veya altında ise bu yazarın da h-endeksi 5’tir. İndirme sayısı ise bir yazarın eserlerinin internet üzerinden indirilmesi sayısıdır.

Bir akademisyen olarak benim 180’in üstünde basılmış makalem var. 5 Kasım 2021 tarihinde yaptığım Google Akademik taramasına göre yazar metriklerim aşağıdaki resimde var. Buna göre, toplam atıf sayım 4168, h-endeksim 35 ve i10-endeksim 115.

Yazımızı, AD Endeks (https://www.adscientificindex.com) tarafından hazırlanan güncel tablolarla bitirelim. AD Endeksi, Prof. Dr. Murat Alper ile Doç. Dr. Cihan Döğer tarafından yapılan ve son 5 yıllık Google Akademik Verisini kullanan bir sıralama. Kullandıkları metrikler ise toplam atıf sayısı, h-endeksi ve i10-endeksi. Aşağıdaki tablolarda Dünyada ve Türkiye’de önde gelen isimler, iki devlet (İTÜ ve ODTÜ) ve 2 vakıf üniversitesi (KOÇ ve son çalıştığım OKAN Üniversitesi) akademisyenleri var.

Gerek önceki yazımızda verdiğimiz üniversite sıralamaları gerekse buradaki akademisyen sıralamaları sadece fikir vermektedir. Ölçütler ve modeller değiştikçe sıralamalar elbette değişecektir. Ama, başarılı üniversiteler ve üretken akademisyenler, hangi ölçütler kullanılırsa kullanılsın listelerde üst sıralarda yer bulacaktır.