Skabiyez( Uyuz) Hastalığı
Haber Merkezi
Uyuz, insan gözü ile fark edilemeyen Sarcoptes scabiei adlı akarın deriye girerek şiddetli kaşıntıya neden olduğu bulaşıcı bir cilt rahatsızlığıdır.Uyuz, doğrudan ciltten cilde temas yoluyla veya dolaylı olarak kontamine materyalle temas yoluyla bulaşır.Çoğu hastada yalnızca hafif semptomlar olabileceğinden, bu durumun teşhis edilmesi genellikle zordur. Bununla birlikte, diğer hastalar klasik maruz kalma öyküsü, geceleri daha da kötüleşen şiddetli kaşıntı ve benzer semptomları olan diğer bireylerin varlığı ile başvurabilirler.
Sarcoptes scabiei akarı ciltte yuva yapar ve şiddetli kaşıntıya neden olur. Bu kaşıntı özellikle geceleri çok şiddetlidir. Ten tene temas bulaşıcı organizmayı bulaştırır, bu nedenle aile üyeleri ve ten teması en yüksek riski oluşturur.Uyuz, 2009 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından ihmal edilen bir cilt hastalığı olarak ilan edilmiştir ve gelişmekte olan birçok ülkede önemli bir sağlık sorunudur. Enfekte bireylerin tanımlanması ve derhal tedavi edilmesi gerekir çünkü yanlış teşhis salgınlara, morbiditeye ve artan ekonomik yüke yol açabilir.
Klinik olarak üç biçimde ortaya çıkar: Klasik, nodüler veya Norveç uyuzu olarak da adlandırılan bulaşıcı, kabuklu bir varyant. Sarcoptes scabiei, hayvanların yanı sıra insanların da dermal ve epidermal katmanlarında bulunur. Uyuz dünya çapında görülür ve yaygın bir cilt rahatsızlığıdır. İstila, dişi akarın yumurtalarını bıraktığı konağın stratum korneumunu(derinin en üst tabakası) kazmasıyla başlar. Daha sonra larvalara ve yetişkinlere dönüşür. Uyuzun klasik formu, bir bireyde 10 ila 15 organizma arasında değişen bir akar popülâsyonuna sahip olabilir. Klasik uyuz vakalarında, akarların başka bir insan konakçıya bulaşması genellikle on dakikalık ten tene temas gerektirir. Hastalığın bulaşması ayrıca giysi veya yatak çarşafları yoluyla da gerçekleşebilir. Sıklıkla avuç içlerine, ayak tabanlarına ve tırnak altlarına yayılabilen veya lokalize olabilen döküntülerle kendini gösterir.
Uyuzun nodüler formu klasik formun bir çeşididir. Bu form koltuk altı ve kasıklara doğru eğilim gösteren kızarıklık ve şişliklerle kendini gösterir. Nodüller kaşıntılıdır ve dişi akarlara karşı aşırı duyarlılık reaksiyonu olduğu düşünülmektedir. Kabuklu türü olan Norveç uyuzu tek bir birey üzerinde milyonlarca akar barındırabilir. Kabuklu uyuz, bağışıklık sistemi baskılayıcı tedavi, diyabet, insan immün yetmezlik virüsü (HIV) veya ileri yaş nedeniyle immün sistemi baskılanmış hastalarda ortaya çıkar. Bu yüksek yoğunluk, enfeksiyonun oluşması için hastalarla ve kontamine materyallerle yalnızca kısa süreli temas gerektirir.
Uyuzun dünya çapında tahmini yaygınlığı her yıl 300 milyon enfekte bireydir. Uyuz şu coğrafi bölgelerde oldukça yaygındır: Afrika, Güney Amerika, Avustralya ve Güneydoğu Asya. Görülme oranı yüksekliği yoksulluk, kötü beslenme durumu, evsizlik ve yetersiz hijyen ile ilişkilidir. Sanayileşmiş ülkelerdeki uyuz salgınları okullarda, bakım evlerinde, uzun süreli bakım tesislerinde, hastanelerde, cezaevlerinde, huzurevlerinde ve aşırı kalabalık alanlarda ara sıra veya kurumsal salgınlar şeklinde ortaya çıkabilir. Yetişkin dişi akarlar, derinin yüzeysel katmanlarında 1 ila 10 milimetre uzunluğunda yuva tünelleri kazar ve günde 2 ila 3 yumurta bırakır. Akarlar 30 ila 60 gün sonra ölür ve yumurtalar yaklaşık 2 ila 3 hafta sonra çatlar. Tüm tedavi seçeneklerinin deride depolanan yumurtalara etkisiz olduğunu belirtmekte fayda var.Muayene bulguları akar yuvalarını gösteren kıvrımlı beyaz çizgiler içerir. Akarların yaygın olarak yuva yaptığı alanlar arasında kıvrım bölgeleri, koltuk altı, göbek, parmak araları, kemer çizgisi, meme uçları, kalçalar, kadınlarda meme uçları, bileklerin esnek yüzeyleri veya penis gövdesi yer alır. Akarlara, yumurtalara veya parazitin dışkısına karşı allerjik reaksiyonlar meydana gelebilir ve kızarıklıkla birlikte şişlikler oluşabilir. Uyuza bağlı kaşıntı, yerini kaşınmaya, kabuklanmaya ve olası bakteriyel enfeksiyona yol açar.
İkincil bakteriyel enfeksiyonlar genellikle akarların tünel açmasını takiben ortaya çıkar. Uyuz akarı ile Streptococcus pyogenes bakterileri arasında birbirini destekleyici bir ilişki mevcut olduğundan enfeksiyon özellikle yaygındır.
Uyuz istilasının klasik belirtileri tüm bireylerde görülmez, bu da enfeksiyonun teşhis edilmesini zorlaştırabilir. Hastalarda sadece ince belirtiler olabilir ve maruz kalma öyküsü, gece şiddetli kaşıntı veya benzer bir tabloyla yakın temas gibi tipik ipuçlarını göstermeyebilirler. Birkaç aile üyesi veya yakın temasta bulunan kişiler arasındaki kaşıntı, doktorun aklına daima uyuz gelmesine neden olmalıdır.
Uyuz tanısı klasik olarak döküntülerin görselleştirilmesi ve hasta geçmişinin incelenmesiyle konur. Fizik muayene sırasında videodermatoskopi gibi yöntemlerden yararlanılabilir. Videodermatoskopi, dijital sistemlere bağlı ve optik fiberler, 1000x'e kadar büyütme özelliğine sahip lensler içerir. Ancak bu sisteme her klinikte erişmek mümkün değildir. Dermatoskopi olarak da adlandırılan dermoskopi, videodermatoskopiye benzer ancak elde taşınır ve bilgisayara bağlantı gerektirmez. Dermoskopi artık Türkiye’deki çoğu dermatoloji kliniğinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Dermoskopide 10x'e kadar büyütme yapabilen bir lens bulunur. Dermatoskop ile uyuzdaki "jetliner izi" olarak da bilinen yuva yapısını gözlemlemek mümkündür. Tanı belirsiz ise tanıyı doğrulamak için deri biyopsisi yapılabilir. Hastanın yakın temasları ve aile üyeleriyle birlikte tedavi edilmesi, iyi bir prognoz ile ilişkilidir. Yeterli tedavi ile hastaların tamamen iyileşmesi beklenebilir. Tedavi edilmezse enfeksiyon toplumun diğer üyelerine yayılabilir ve nüfus içinde bir salgına neden olabilir.
Uyuz, düzenli cilt teması veya giysi, yatak çarşafları yoluyla bulaşma yoluyla insandan insana hızla yayılır. Yönetim, enfekte kişilerin ve onların yakın temasta bulunduğu kişilerin derhal tedavi edilmesini ve yatak takımlarının, havluların ve giysilerin parazitten arındırılmasını içerir. Hastane gibi kalabalık ortamlarda enfeksiyonun yayılmasını durdurmak için izolasyon hayati önem taşımaktadır. Enfekte kişinin yatak çarşafları, havluları ve kıyafetleri sıcak suda (en az 75 santigrat derece) makinede yıkanmalı ve sıcak hava ile kurutulmalıdır.
