Sondajın Tanımı, Türleri Ve Yeraltı Suyu Sondaj Aşamaları
Sondaj kelime anlamı itibariyle herhangi bir yer mahallinde delik açma işlemidir. Bu deliğin çapı yapılan işin amacına göre değişmektedir. Bu süreç esnasında kayalar parçalanarak yerin derinliklerine doğru yol alınır. Sondajın tanımını daha açmak gerekirse; yeraltı kaynaklarının araştırılması, varsa maddi getiri sağlayacak katı ya da likit hammaddelerin çıkarılması, su kaynaklarının araştırılması ve çeşitli mühendislik çalışmaları için yeraltına metrelerce inilmesidir. Sondaj işleminin tarihçesi de çok eskilere uzanır. Zira özellikle yeraltından suyun çıkarılması asli bir ihtiyaç olduğu gibi tarım ve hayvancılık için de zaruridir. Bu nedenle M.Ö. 2000’lere uzanan çok eski bir tarihe sahiptir. İlk darbeli sondajsa 1831’de ABD’de gerçekleşmiştir. Bunda motor kullanıldığı için teknoloji tarihinde ilk modern sondaj işi olarak bilinir. Petrol aranmasıyla teknoloji ivedi biçimde geliştirilmiştir.
Sondaj süreci kaç aşamadır ve çeşitleri nelerdir?
Bu süreç 4 aşamadan oluşur: Kazma, boşaltma, taşıma ve güç aktarmadır. Her bir aşamada çeşitli teçhizat hazır bulundurulur. Bilimsel tahminlerle işler yürütülür. Sondaj türleri ise ölçü esasına göre tasnif edilir:
- Derinliğine göre sınıflandırma: 100 metreden küçükse çok sığdır. 100-1000 metre arası sığ sondaj, 4000 metreye kadar derin sondaj, 4000 metreden fazlası çok derin sondajdır.
- Kuyu çapına göre: dar çaplı (6 inçten küçük), geniş çaplı (6-24 inç) ve 24 inçten fazla olan çok geniş çaplı sondajlardır. Sondajlar ayrıca yapıldığı yere, amaçlarına göre, yöntemlerine göre de isimlendirilir. Yöntemlerine göreyse darbeli, döner sondaj ve birleşik sondajdır.
Su sondajı işleminde kullanılan malzemeler, kullanım alanları ve faydaları nelerdir?
- Deleçler: Benzinle ya da elektrik motoruyla çalışır. Dinamit konularak lağımı açmada sık kullanılır. Yüzeye göre kütle ve vuruş sayısı özenle seçilmelidir. Periyodik bakımı muhakkak yapılmalıdır. Çeşitli sıcaklıklarda soğutulur, sertleştirilir ve tavlanır.
- Sondaj makinaları: Bir yüzeye büyük kütleli mühendislik yapılacaksa, risk taşıyan alanlar sondaj makinalarıyla algılanır. Diğer misyonları ise; taş ocakları bulmak, su kaynaklarına ulaşmak, petrol kaynakları bulmak, inşaatlardaki zemin suyu düzeyini alçaltmak, beton kazıklarının çakılmasını sağlamaktır. Ayrıca jeolojik araştırmalarda da kullanılır. Sondaj faaliyetinin başlıca faydaları içme ya da içme dışında kullanmak için yeraltı sularına ulaşmak ve sanayi için su kaynaklarını bulmaktır. Bunun dışında şu faydalarını da eklemek mümkündür:
- Yeraltı sularının keşfi ve su düzeylerinin saptanması,
- Kirlenen suyu akiferden tahliye etmek,
- İnşaat yapılarının yapılması, boya deneylerinin yapılması,
- Yeraltına gömülü inşaat yapılarının ortaya çıkarılması,
- Havalandırma bacalarının oluşturulması,
- Drenaj işlemi, basınçlı su deneylerinin yapılması, numune alınma işlemi,
- Platform yapımı ve nakliyat işleri,
- Akiferlerde bulunan hidrolojik nitelikteki parametreleri saptamaktır.
Yeraltı suyunun çıkarılması aşamaları nelerdir?
Su sondajı amacıyla 3 türlü kuyu açılır: Çakma kuyu, darbeli sondajlı kuyu ve rotary kuyular. Çakma kuyularda su yüzeye yakın olup özellikle alüvyon sahalarda iyi netice verir. Darbeli sondaj yöntemiyse kireçtaşı benzeri sert zeminlerde kullanılır. Ancak zaman alması dezavantajıdır. Rotary sistem oldukça yaygın olup bunun için çamur sirkülasyonundan faydalanılır. Delme aşaması sonrasında kuyunun teçhizine başlanır. Filtreleme boruları yerleştirilir. Daha sonra kuyunun yıkanıp iyice temizlenmesi aşamasına gelinir. Bu süreçte çakıllama da yapılarak kuyunun çökmesi, filtre parçalanması gibi sorunların önüne geçilir. Böylece yeraltı suyu kullanıma sunulmaya hazırdır.
